KÜLTÜR VE TEŞKİLAT (BOZKIR TÜRK İL'İNDE TEŞKİLAT-İKİLİ TEŞKİLAT)

b) İkili Teşkilat

Eski Türk devletinde arazi iki idarî bölgeye ayrılırdı: Sağ-sol, kuzey - güney, doğu-batı, ak (sarı) - kara Ak-Hun, Sarı Türgiş - Kara Türgiş, Sarı Uygur, Sarı (ak) Oğur, Kara Hazar-Ak Hazar, Kara Macaristan - Ak Macaristan, Kara Kıpçak, İç-dış (Karluklar'da?, Bulgarlar'da), Üç-ok - Boz-ok (Oğuzlar'da). Bu bölünmede daima bir tarafın hâkimiyet üstünlüğü tanınırdı. Bu cihet Asya hunlarında sol, Batı Hunlarında, Gök-Türklerde, Uygurlarda sağ idi. Bölümlerin başındaki idareciler, asıl hükümdarın yüksek hakimiyeti altında töre hükümlerini yürütürler, kendi ülkelerini ilgilendiren hususlarda dış münasebetlere girerler, ancak bütün il'le ilgili meselelerinde toplanırlardı. Ordular birleştiği zaman herkes mensup olduğu yöne göre sağ veya sol kanatta yerini alırdı.

Asya Hun İmparatorluğunda, Tan-hu'ya bağlı iki (sol ve sağ) T'o-ki "kıralı" ile, iki (sol ve sağ) Kok-le "kralı" vardı ve bütün imparatorluğa yayılmış olarak büyük başbuğların sayısı 24 idi. Kanat kralları imparator ailesi mensupları arasından tayin edilirdi: Uldız, Aybars, Oktar, Attila'nın baba tarafından yakın akrabaları idiler. Daha sonraki kanat kralları İrnek, Dengizik İmparator İlek'in kardeşleri idiler. Gök-Türklerde İstemi Yabgu, Kagan bumın'ın kardeşi, Kapagan Kagan zamanında iki şad: Bilge ve Kül-Tegin onun yiğenleri idiler, vb. On-oklar'da doğudaki 5 To-lu boyunun başında 5 Çur ve batıdaki 5 Nu-şi-pi boyunun başında 5 Erkin bulunuyordu. Gök-Türk imparatorluğunda bu rütbe ve makamların sayısı 28 idi. Ayrıca Sagun, Kök-sagun, Alpagut gibi çeşitli ünvanlar taşıyan görevliler vardı.

Sivil idarede devlet meclisi üyeleri, buyruklar (nâzır, bakan), iç-buyruklar (saray idaresine bakan) yanında inanç, tarkan, apa, boyla, yula, baga, ataman, tudun, yugruş, külüg, "atı" (Gök-Türklerde) ve "babacık" (Hazarlar'da), sonraları "atabey" vb. ünvanlarını taşıyan ve hiçbiri verasete dayanmayan devlet büyükleri bulunurdu.